H έκθεση (φωτεινότητα) μια φωτογραφίας είναι ο φόβος και ο τρόμος για όσους επιλέξουν για πρώτη φορά από τα mode της κάμεράς τους την τρομακτική επιλογή του "M" ή Manual ή χειροκίνητες ρυθμίσεις. Με τις χειροκίνητες ρυθμίσεις όλα βγαίνουν από τον αυτόματο και πλέον ο φωτογράφος έχει τον πλήρη έλεγχο της έκθεσης της φωτογραφίας, με τις τρείς βασικές ρυθμίσεις: Shutterspeed (Ταχύτητα κλείστρου), Aperture (Διάφραγμα) και το ISO. Όλα αυτά καθορίζουν την φωτεινότητα της φωτογραφίας και το καθένα έρχεται με ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Αυτά για κάποιον αρχάριο μπορεί να φαντάζουν βουνό, αλλά είναι πολύ πιο απλά απ' όσο ακούγονται.
Shutterspeed (Ταχύτητα κλείστρου)
Κατασκευαστικά μέσα στην φωτογραφική μας μηχανή, υπάρχει ο αισθητήρας (προφανώς), ο οποίος είναι μέσα στην μηχανή μας σε πλήρη σκοτάδι (είναι ακριβώς η ίδια λογική με τον σκοτείνο θάλαμο σε εποχές φιλμ). Το σκοτάδι αυτό το προκαλεί μία "κουρτινούλα" που υπάρχει μπροστά από τον αισθητήρα και εμποδίζει το φως από το να περάσει. Αυτήν την κουρτινούλα αλλιώς την ονομάζουμε και κλείστρο. Αν αφαιρέσετε τον φακό από την κάμερα μπορείτε να δείτε το κλείστρο. Οι κάτοχοι DSLR μηχανών δεν θα δείτε απευθείας το κλείστρο μιας και μπροστά από αυτό υπάρχει ο καθρέφτης, ωστόσο με απαλές κινήσεις μπορείτε να ανασηκώσετε τον καθρέφτη και τότε θα μπορέσετε να δείτε το κλείστρο.
Στο ζουμί της υπόθεσης, το κλείστρο καθορίζει πόση ώρα ο αισθητήρας θα βλέπει φως, άρα και πόσο φωτεινή ή σκοτεινή θα είναι μια φωτογραφία. Το κλείστρο το μετράμε με κλάσματα του δευτερολέπτου π.χ. 1/100, 1/200, 1/1000, και αυτός ο αριθμός μας λέει πόσο χρόνο θα μείνει ανοιχτό το κλείστρο, επομένως πόση ώρα θα είναι εκτεθειμένος ο αισθητήρας στο φως. Για παράδειγμα μία ταχύτητα κλείστρου 1/2 σημαίνει ότι ο αισθητήρας θα δει το φως του έξω κόσμου χωρίς να μπλοκάρεται από το κλείστρο για μισό δευτερόλεπτο, αντίστοιχα μια ταχύτητα 1/100 σημαίνει ότι θα εκτεθεί για το ένα εκατοστό του δευτερολέπτου. Όσο πιο μεγάλος είναι ο αριθμός (1/100 < 1/1000) τόσο πιο γρήγορα θα ανοιγοκλείσει το κλείστρο, άρα ο αισθητήρας θα μείνει λιγότερη ώρα εκτεθειμένος στο φως, με αποτέλεσμα η φωτογραφία να πάρει λίγο φως και να είναι πιο σκοτεινή. Φυσικά δεν περιοριζόμαστε μόνο σε αυτές τις τιμές, μιας και το κλείστρο μπορούμε να το ορίσουμε να είναι ανοιχτό και για ολόκληρα δευτερόλεπτα (1'', 10'' κ.λπ.)
©THE SLOW MO GUYS
Το βασικό χαρακτηριστικό του κλείστρου, πέρα από το να ελέγχει την φωτεινότητα, είναι η κίνηση που θα φαίνεται στην φωτογραφία από κινούμενα αντικείμενα. Αν για παράδειγμα έχουμε ταχύτητα κλείστρου 1 δευτερόλεπτο, οποιαδήποτε κίνηση γίνει μέσα στο κάδρο που βλέπει η κάμερα σε αυτό το 1 δευτερόλεπτο, θα καταγραφεί στην φωτογραφία. Αυτή η κίνηση μπορεί να είναι κάποιο δέντρο, κάποιος άνθρωπος ή αυτοκίνητο. Ακόμα, αν κρατάμε στα χέρια μας την κάμερα και δεν την έχουμε τοποθετήσει σε τρίποδα ή σε κάποιο σταθερό σημείο. θα φαίνεται το τρέμουλο από τα χέρια μας (Σημείωση: Όσοι περισσότεροι Freddo Espresso, τόσο μεγαλύτερο το τρέμουλο). Έχουμε ακούσει την έκφραση "Πάμε άλλη μία φώτο γιατί βγήκε κουνημένη". Γιατί βγήκε κουνημένη; Γιατί το κλείστρο ήταν σχετικά αρκετή ώρα ανοιχτό και κατέγραψε και την κίνηση από το τρέμουλο των χεριών ή των ανθρώπων. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να βγάλουμε φωτογραφίες από καταρράκτες που τα νερά φαίνονται πολύ smooth, ή αυτές τις φωτογραφίες σε μια λεωφόρο που φαίνονται λωρίδες από φώτα.
Ταχύτητα κλείστρου: 1/2 (μισό δευτερόλεπτο)
Σε αντίθετη περίπτωση αν δεν θέλουμε να φαίνονται smooth τα νερά του καταρράκτη και θέλουμε να πιάσουμε μια σταγόνα στον αέρα χωρίς να φαίνεται κίνηση, θα χρησιμοποιήσουμε πιο γρήγορες ταχύτητες κλείστρου (1/2000, 1/4000). Έτσι, αν αφήσουμε τον αισθητήρα εκτεθειμένο για μόλις ένα τετραχιλιοστό του δευτερολέπτου, τότε η σταγόνα δεν θα προλάβει να κουνηθεί σε αυτό το τόσο μικρό χρονικό διάστημα και θα την πιάσουμε καθαρή στον αέρα χωρίς κίνηση.
Θυμηθείτε ότι στην περίπτωση της ταχύτητας κλείστρου του ενός δευτερολέπτου, ο αισθητήρας βλέπει φως για ένα ολόκληρο δευτερόλεπτο και μαζί με όλες τις κινήσεις που θα καταγράψει θα πάρει και πολύ φως, με αποτέλεσμα αν τραβάμε μια τέτοια φωτογραφία την ημέρα θα βγει εντελώς άσπρη. Ενώ στην άλλη περίπτωση με την ταχύτητα κλείστρου 1/4000, δεν θα μπορέσει να μπει πολύ φως στον αισθητήρα, με αποτέλεσμα αν τραβάμε την φωτογραφία σε χαμηλές συνθήκες φωτισμού (σούρουπο, εσωτερικοί χώροι), η φωτογραφία θα βγει μαύρη.
Aperture (Διάφραγμα)
Το διάφραγμα σε αντίθεση με το κλείστρο δεν βρίσκεται στο σώμα της φωτογραφικής μηχανής, αλλά μέσα στον φακό. Η δουλεία του είναι να ορίζει την ποσότητα του φωτός που θα περάσει μέσα από τον φακό. Αν παρατηρήσουμε, το διάφραγμα είναι μια οπή μέσα στον φακό μας η οποία είναι μικρή η μεγάλη ανάλογα με την ρύθμιση που έχουμε δώσει. Τις τιμές του διαφράγματος τις μετράμε σε τιμές "f" (π.χ. f. 3,6, f. 8). Όσο πιο μικρός είναι ο αριθμός f, τόσο μεγαλύτερη είναι η οπή στον φακός και έτσι επιτρέπει να μπει περισσότερο φως. Αν ο αριθμός είναι μεγάλος τότε η οπή είναι πιο μικρή και επιτρέπει να μπει λιγότερο φως. Σκεφτείτε το σαν την κόρη του ανθρώπινου ματιού που ανάλογα με τις φωτιστικές συνθήκες ανοίγει (σε σκοτάδι, για να μπει περισσότερο φως) ή κλείνει (σε φως, για να μπει λιγότερο φως). Επίσης η κόρη του ματιού μας ανοίγει περισσότερο όταν βλέπουμε κάτι που μας αρέσει ή κάποιον που αγαπάμε, ωστόσο αυτό δεν συμβαίνει με το διάφραγμα γιατί είναι ένα μηχάνημα, ανίκανο για τέτοιου είδους συναισθήματα. Εδώ θα χρειαστεί η λογική της αντίστροφης σκέψης (συχνό φαινόμενο στην φωτογραφία): Μικρός αριθμός -> Μεγάλη οπή στο διάφραγμα. Μεγάλος αριθμός -> Μικρή οπή στο διάφραγμα.
Το χαρακτηριστικό, τώρα, του διαφράγματος, είναι να καθορίζει το βάθος πεδίου... "ΤΙ ΣΤΟ ΚΑΛΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΒΑΘΟΣ ΠΕΔΙΟΥ", ακούω και ρωτάτε και, με το δίκιο σας μιας και έχουμε μπουχτίσει από ορολογίες. Ας το δούμε αλλιώς. Το διάφραγμα καθορίζει πόσο θολή θα είναι η φωτογραφία στο background. Δοκιμάστε το τώρα. Όχι, όχι, χωρίς κάμερες και τέτοια. Σηκώστε το δάχτυλό σας μπροστά από το μάτι σας και εστιάστε σε αυτό, παρατηρήστε ότι τα πάντα από πίσω έχουν γίνει θολά. Αυτό ακριβώς κάνει και το διάφραγμα. Ένας μικρός αριθμός f θα μας δώσει περισσότερο θολό background, ενώ ένας μεγαλύτερος αριθμός f θα μας δώσει λιγότερο θολό background.
©SEAN DALTON
ISO
Και τέλος το πιο αγαπημένο και πιο μισητό χαρακτηριστικό, το ISO. Το ISO, είτε θα το μισείς, είτε θα το αγαπάς, είτε θα αγαπάς να το μισείς. Όπως και τα άλλα δύο έτσι και το ISO δεν αποτελεί εξαίρεση στο ότι ελέγχει την φωτεινότητα της φωτογραφίας. Στην ψηφιακή εποχή μπορούμε να αλλάξουμε την τιμή του ISO με ένα κουμπί. Παλιά, στα φιλμ, το ISO ήταν χαρακτηριστικό του κάθε φιλμ και για να αλλάξεις το ISO έπρεπε να αλλάξει ολόκληρο το φιλμ.
Τι κάνει το ISO; Το ISO κάνει τον αισθητήρα πιο ευαίσθητο στο φως (Στα φιλμ αυτό λεγόταν "Ευαισθησία του φιλμ", είναι ακριβώς το ίδιο). Για να μην μπερδευόμαστε: Όσο μεγαλύτερο το ISO τόσο πιο φωτεινή η φωτογραφία.
Όπως και στις προηγούμενες περιπτώσεις, έτσι και το ISO έρχεται με ένα βασικό χαρακτηριστικό, και... έχω κακά νέα. Δεν είναι καλό αυτό το χαρακτηριστικό, τις περισσότερες φορές τουλάχιστον. Τι συμβαίνει λοιπόν. Όταν ανεβάζουμε τις τιμές του ISO πέρα από φωτεινότητα, φέρνουμε και πολύ "θόρυβο στην φωτογραφία". Ο θόρυβος είναι ο κόκκος που βλέπουμε στις φωτογραφίες μας ή αλλιώς μπορούμε να το ονομάσουμε "αντιαισθητικές κουκκίδες χρώματος" που εμφανίζονται σε όλη την επιφάνεια της φωτογραφίας. Είναι κάτι σαν το grain του φιλμ, αλλά χειρότερο, γιατί στην ψηφιακή περίπτωση ο κόκκος παίρνει και χρώμα και μας χαλάει την εικόνα. Για να γυρίσουμε τον ψηφιακό θόρυβο υπέρ μας, μπορούμε να κάνουμε την φωτογραφία ασπρόμαυρη και έτσι θα εξαφανιστούν όλα τα pixels με χρώμα και θα είναι σαν να βγήκε με φιλμ... κάπως.
Το πόσο θόρυβο θα εμφανίσει η φωτογραφία διαφέρει από μηχανή σε μηχανή. Άλλες μηχανές εμφανίζουν θόρυβο και από το 800 ISO (οι πιο φθηνές συνήθως), ενώ άλλες μπορεί να φτάσουν και ISO 1600 και να μην έχουν εμφανίσει θόρυβο ακόμα, ή ο θόρυβος να είναι ελάχιστος (πιο επαγγελματικές κάμερες). Γενικά, όμως, θέλουμε να αποφύγουμε τον θόρυβο στις φωτογραφίες μας και γι' αυτό θέλουμε πάντα να κρατάμε το ISO όσο πιο χαμηλά γίνεται. Συνήθως η ελάχιστη τιμή ISO στις μηχανές είναι το 100. Ρυθμίζουμε πρώτα την φωτεινότητα από το κλείστρο και το διάφραγμα και έπειτα αν δούμε ότι η φωτογραφία είναι σκοτεινή ανεβάζουμε το ISO. Το έχουμε σαν την τελευταία μας επιλογή.
Τέλος, και οι τρεις αυτές ρυθμίσεις αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Αν για παράδειγμα βάλουμε μια ταχύτητα κλείστρου 1 δευτερόλεπτο για να τραβήξουμε τα νερά του καταρράκτη, με ένα ανοιχτό διάφραγμα (f. 2,8) η φωτογραφία θα βγει κάτασπρη. Οπότε μπορούμε να ανεβάσουμε τον αριθμό του διαφράγματος μέχρι η εικόνα να έρθει σε ισορροπία χωρίς να πειράξουμε το κλείστρο. Σε σενάριο μιας φωτογράφισης τοπίου, δεν θέλουμε να φαίνεται καθαρά το δέντρο που έχουμε μπροστά μας και από πίσω τα υπόλοιπα να είναι θολά, οπότε βάζουμε μεγαλύτερο αριθμό στο διάφραγμα για να είναι πιο καθαρά, με αποτέλεσμα να έχει σκοτεινιάσει η φωτογραφία, και υποθετικά ας πούμε ότι το κλείστρο είναι στην πιο αργή ταχύτητα που δεν φαίνεται το τρέμουλο των χεριών μας (π.χ. 1/50), τότε η τελευταία μας επιλογή είναι να ανεβάσουμε λίγο το ISO.
